‘टिचर कलेज कार्यक्रम’ सुरु : शिक्षकको क्षमता बढाउँदै शैक्षिक गुणस्तर सुधार गरिने

काठमाडौँ । काठमाडौँ महानगरपालिकाले ‘टिचर कलेज कार्यक्रम’ सुरु गरेको छ । सामुदायिक विद्यालयमा अध्यापन गराउने शिक्षकहरुलाई तालिमबाट क्षमता विकास गराउने, यसबाट शिक्षकहरुले प्राप्त गरेको योग्यतालाई विश्वविद्यालयबाट प्रमाणीकरण गराएर वृत्ति विकाससँग जोड्न काठमाडौँ विश्वविद्यालयसँगको सहकार्यमा कार्यक्रम सुरु गरेको हो । शिक्षकहरुको क्षमता र वृत्ति विकास हुने भएपछि शैक्षिक क्रियाकलापहरु सिर्जनात्मक, एकीकृत, सिप र व्यवहारमा आधारित हुनेछन् । यसको नतिजा विद्यार्थीहरुको शैक्षिक प्रमाण पत्र र व्यवहारिक सिपमा प्राप्त हुनेछ । महानगरपालिकाको गौरव योजना ‘गरी खाने शिक्षा, महानगरको इच्छा’ मार्फत यो कार्यक्रम सञ्चालनमा आएको हो ।

कार्यक्रम शुभारम्भ गर्दै काठमाडौँ महानगरपालिकाकी उपप्रमुख सुनिता डंगोलले भनिन्, यस बर्ष शैक्षिक सुधार पूर्वाधार, शिक्षण सामग्री, प्रविधि र उपकरणसहित कार्यक्रमका लागि करिब ३१ करोड रुपैयाँ बिनियोजन गरेका छौँ । यसमध्ये पुस्तकरहित शुक्रबार, शिक्षामा सिप, प्रारम्भिक बाल विकास कक्षाको स्तरोन्नति, शिक्षण र सिकाइ पद्धतिसहितका कार्यक्रम सञ्चालन गर्न विद्यालयहरुलाई करिब २८ करोड रुपैयाँ छ । यी कार्यक्रमको साझेदार विश्वविद्यालयलाई २ करोड ९५ लाख रुपैयाँ प्रदान गर्दैछौँ । शैक्षिक गुणस्तर सुधारका लागि विद्यालय र शिक्षकहरुमा गरिएको यो लगानी सामुदायिक विद्यालयका विद्यार्थीहरुको शैक्षिक प्रमाण पत्र, सिप र आचरणबाट फिर्ता हुने अपेक्षा गरेका छौँ ।’ उनले शैक्षिक गुणस्तरका विषयमा कुरा गर्दै भन्नुभयो, ‘यस अघि सबैका लागि शिक्षा भन्दै आएका थियौँ । अब सबैका लागि गुणस्तरीय शिक्षा भन्नुपर्छ । शिक्षा भनेर मात्र नपुग्ने भयो । शैक्षिक क्षेत्रमा देखिएका कमजोरी सुधार गर्न गएको बर्ष शिक्षक र पूर्वाधार केन्द्रीत कार्यक्रम चलाएका थियौँ । यस बर्ष गएको बर्षका कार्यक्रमसँगै विद्यार्थी र शिक्षक केन्द्रीत कार्यक्रम थपेर चलाएका छौँ ।’

‘शिक्षकहरुले पुस्तक पढाउने मात्र होइन, सिर्जनात्मक सिकाइ वातावरण मिलाउनु पर्छ । विद्यार्थी, विद्यालय र अभिभावकविच त्रिकोणात्मक मधुर सम्बन्ध स्थापना गर्नुपर्छ ।’ डंगोलले भनिन् ‘हामीले हरेक शिक्षकलाई विज्ञका रुपमा विकसित भएको हेर्न चाहेका छौँ । आफ्नो विद्यालय, महानगरपालिकाभित्रका विद्यालय हुँदै यहाँहरुले देशकै शैक्षिक उन्नतिमा काम गर्नु पर्नेछ ।’
‘सामुदायिक विद्यालयको स्तर बढाउने काम शिक्षकहरुको काँधमा छ । यी शैक्षिक संस्थाहरुबाट उत्पादन भएका विद्यार्थीहरु सबै क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धी र अब्बल हुनुपर्छ । यसका लागि आजदेखि नै काम थाल्नुहोला ।’ प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत प्रदीप परियारले भन्नुभयो, ‘हामीले उत्पादन गरेका विद्यार्थीहरु उनीहरुको सिपयुक्त क्षमताबाट चिनिनु पर्छ । यसका लागि महानगरपालिकाले गरेको खर्च विद्यालयले खेर जान दिनुहुँदैन । नतिजामा देखाउनु पर्छ ।’

स्नातक तह उत्तीर्ण शिक्षकले तालिमबाट २७ क्रेडिट पाएपछि पोष्ट ग्राजुएट डिप्लोमा र कुनै विषयमा स्नातकोत्तर उत्तीर्णलाई मास्टर इन एजुकेसन (एमएड) को प्रमाण प्राप्त दिइनेछ । कार्यक्रममा विश्वविद्यालयको स्कूल अफ एजुकेसनका डीन प्रा. बालचन्द्र लुइटेलले भने, ‘शिक्षकहरुबाट पीएचडी सम्म पुग्ने अवसर खोज्नु भएको छ । हामी पनि चाहन्छौँ, महानगरपालिकासँगको सहकार्यमा यसप्रकारको कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सकियोस् ।’ तालिमको पहिलो चरणमा भाग लिनुभएका ३४ जनालाई कार्यक्रममा प्रमाण पत्र प्रदान गरिएको थियो । उनीहरुले १ क्रेडिट पाउनु भएको छ । उनले स्टीम ‘(विज्ञान, प्रविधि, इन्जिनियरिङ, मानविकी र गणित शिक्षाको प्रवद्र्धनका लागि आविष्कार)’ छात्रवृत्ति दिइएको छ । तालिममा ३९ जना सहभागी हुनुभएको थियो । सहभागीमध्ये ५ जनाले तोकिएको कार्य नबुझाउनुभएकोले प्रमाण पत्र प्रदान गरिएन ।
तालिममा प्राप्त गरेका अनुभव प्रस्तुत गर्दै मङ्गलादेवी मा. वि. की शिक्षिका मीना श्रेष्ठले भन्नुभयो, ‘पहिलो हामी विज्ञान छुट्टै पढाउँथ्यौँ । गणित छुट्टै पढाउँथ्यौँ । तालिमपछि थाहा भयो कि विज्ञान र गणितका कतिपय कक्षाहरु सह शिक्षण हुन सक्ने रहेछन् । यसमा शिक्षक सहकार्य चाहिने रहेछ । जस्तो कि, हवइ जहाज बिज्ञान, गणित र कला मिश्रित साधन हो । यसरी आपसमा जोडिएका विषयलाई अहिलेदेखि नै कक्षामा जोडेरै पढाउन सकिने रहेछ ।’
तालिमका थप कार्यक्रम
दोस्रो चरणमा ४६ वटा विद्यालयका शिक्षकहरुका लागि चैत २५, २६ र २७ गतेदेखि तालिम चल्नेछ । यसका लागि ३५ वटा समूह बनाइएको छ । यस तालिममा समावेशीतर्फ निर्मल बाल बिकास विद्यालयका ८ जना, सुस्त मनस्थिति पारिवारिक सरसल्लाह तथा स्रोतका ६ जना र बालपीठ आधारभूत विद्यालयका ४ जना शिक्षकलाई तालिममा सहभागी गराइँदैछ ।
तेस्रो चरणमा २०८१ बैशाख २ गतेदेखि ६ गतेसम्म र ४ गतेदेखि ७ गतेसम्म सञ्चालन हुनेछन् । यसमा ४५ वटा विद्यालयका शिक्षकहरुलाई सहभागी गराइनेछ । महानगरपालिकाभित्रका ९० वटा सामुदायिक विद्यालयमा करिब २ हजार शिक्षक कार्यरत छन् ।
तालिमका कक्षा यस अघि पनि चलाइएका थिए । ती तालिमबाट शैक्षिक सुधारका लागि कति नतिजा हासिल भयो भन्न सक्ने वा मापन गर्न सक्ने आधार थिए । यसपटकदेखि तालिमको नतिजा शिक्षक र विद्यार्थी दुवैबाट मापन गर्न सकिन्छ । यस्तै शिक्षकले पाएको तालिम प्रमाणीकरण हुनेछ । महानगरपालिकाले यो बर्ष उत्कृष्ट नतिजा ल्याउनेलाई ९ क्रेडिटसम्म दिने उपलब्ध गराउने गरी कार्यक्रम तय गरेको छ ।
१६ घण्टाको तालिमबाट १ क्रेडिट
सहरी योजना आयोगका सदस्य इञ्जिनियर शैलेन्द्र झाकाअनुसार १६ घण्टाको तालिम सम्पन्न गरिसकेपछि १ क्रेडिट प्राप्त हुनेछ । ‘१ दिनमा ४ घण्टाका दरले ४ दिनमा १६ घण्टाको कक्षा हुनेछ । यसमध्ये ३ दिन कक्षामा उपस्थित हुनुपर्नेछ । १ दिन अनलाइनमा आधारित कक्षा हुनेछ ।’ झा भन्नुहुन्छ, ‘शिक्षकहरुलाई प्रविधिमा अभ्यस्त गराउन अनलाइन कक्षाको व्यवस्था गरिएको हो ।’

सर्टिफिकेट प्राप्त गर्नका लागि तोकिएको घण्टा (नियमानुसार कक्षा वा अनलाइन) मा कक्षामा उपस्थिति हुनुपर्छ । असाइनमेन्ट (कक्षा कार्य) बुझाउनु पर्छ । परीक्षामा सहभागी हुनुपर्छ । परीक्षामा ३.७ देखि ४ सम्मको जीपीए ल्याउनेलाई ‘ए’, ३.२५ देखि ३.७ सम्म जीपीए ल्याउनेलाई ‘ए माइनस’, ३ देखि ३.२५ सम्म जीपीए ल्याउनेलाई ‘बी प्लस’ र ३ भन्दा तल जीपीए ल्याउनेलाई ‘वी’ ग्रेड दिइनेछ ।

१६ घण्टाको तालिम आधारभूत हो । यसपछि अर्ली चाइल्ड डिपलपमेन्ट (इसीडी), टेक्निकल, भोकेसनल एजुकेसन टे«निङ् (टीभीइटी), डिजिटल पेडागोजी, चाइल्ड साइकोलोजी र करिअर काउन्सिलिङ्, स्टुडेन्ट लर्निङ् आउटकम जस्ता विषय स्नातकोत्तर तहसम्मको उपाधि लिन सकिन्छ ।

तालिममा प्रधानाध्यापक र स्रोत शिक्षको भूमिका महत्वपूर्ण हुनेछ । शिक्षा विभागका निमित्त प्रमुख सरस्वती पोखरेलले भन्नुहुन्छ, ‘पूर्व प्राथमिकदेखि कक्षा ३ सम्म एकीकृत शिक्षा, कक्षा ४ देखि ८ सम्म सिर्जनात्मक शिक्षा र कक्षा ९ र १० मा सिपमा आधारित शिक्षा प्रदान गर्ने लक्ष्य प्राप्त गर्न नविनतम सोच र प्रविधिमा आधारित क्रियाकलाप सञ्चालन हुनेछन् । तालिमको वातावरण र तालिका मिलाउने, आवश्यक पर्ने स्थान, साधन तथा उपकरणको प्रबन्ध गर्ने, प्रयोगशालाहरु (सूचना प्रविधि तथा विज्ञान), समूहगत कार्य, वार्षिक कार्ययोजना बनाउनमा प्रधानाध्यापक र स्रोत शिक्षकको मुख्य भूमिका हुनेछ ।’

काठमाडौँ विश्वविद्यालय स्कूल अफ एजुकेसन, टिचर कलेज कार्यक्रमका संयोजक पार्वती ढुङ्गाना (पिएचडी) का अनुसार टिचर कलेज कार्यक्रमले शिक्षकको क्षमता विकास र वृत्ति विकास गराउँछ । शिक्षण विधिलाई नविनतम प्रविधिमा आधारित एकीकृत बनाउँछ । सिकाइ प्रक्रियाको उत्थान गरेर नतिजा हासिल गर्ने लक्ष्य हासिल गर्न सहयोग गर्छ । यसको नतिजाका बारेमा उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘शिक्षकको पेशागत र व्यावसायिक क्षमता बढ्छ । माथिल्लो तहमा जानका लागि योग्यता प्राप्त हुन्छ । विद्यार्थीहरुको शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक, भावनात्मक, संज्ञात्मक, सामाजिक पक्षको पूर्ण र एकीकृत क्षमता विकास हुन्छ । विद्यार्थी केन्द्रीत र खोजमूलक कक्षाहरु सञ्चालन हुन्छन् ।’

महानगरपालिकाभित्र वैकल्पिक र धार्मिकसहित ९० वटा सामुदायिक विद्यालय छन् । यी विद्यालयहरुको शैक्षिक पूर्वाधार, शिक्षण विधि तथा शैक्षिक क्रियालापमा सुधार ल्याउन महानगरपालिकाले ‘पुस्तकरहित शुक्रवार तथा बाल सञ्जाल’, ‘विद्यार्थी नतिजा सुधार कार्यक्रम’, ‘शिक्षामा सिप’, ‘प्रारम्भिक बाल विकास कक्षाको स्तरोन्नति’, ‘शिक्षण र सिकाइ’, ‘शिक्षामा प्रविधि’ जस्ता कार्यक्रम सञ्चालन गरेको छ ।

महानगरपालिकाले यस बर्षदेखि प्राथमिकताभित्रका प्राथमिक योजनाहरुका रुपमा महानगर गौरव योजना र स्वर्णिय योजना सञ्चालन गरेको छ । यीमध्ये शिक्षा क्षेत्रमा ‘गरी खाने शिक्षा, महानगरको इच्छा’ गौरव योजना र ‘सुन्दर विद्यालय परियोजना’ स्वर्णिम योजना कार्यान्वयनमा छ ।